Yapısı :
Dirençler elektronik devrelerin vazgeçilmez
elemanlarıdır. Yaptıkları iş ise devre içinde kullanılan
diğer aktif elemanlara uygun gerilimi temin etmektir.
Elektronik devreler sabit bir gerilim ile çalışır ancak
devrede kullanılan elemanların hepsi farklı gerilimlere
ihtiyaç duyarlar. İşte bu anda dirençler devreye girer.
Tüm devre içinde her eleman için farklı gerilimler
kullanmak yerine uygun dirençler kullanılarak her
elemana gereken gerilim dirençler üzerinde düşürülerek
temin edilir.
Dirençler yapımında kullanılan malzemeye göre ikiye
ayrılır. Karbon dirençler ve Telli dirençler. Yine bu
iki tip kendi arasında ikiye ayrılır. Bunlar sabit
dirençler ve ayarlı dirençlerdir. Bunun yanında bazı
özel dirençler de vardır (Foto direnç, Termistör).
Bunlar daha sonra açıklanacaktır.
Dirençlerin değerleri OHM ile ölçülür ve sembolüde W
şeklinde gösterilir. Direncin değeri büyüdükce Kiloohm
(KW) veya Megaohm (MW) olarak ölçülmeye başlanır. Bir
direncin değerinin ne olduğu üzerine doğrudan
yazılabileceği gibi en çok kullanılan yöntem olan renk
kodları ile üzerine kodlanabilirde. Doğrudan değeri
üzerine yazılmış bir direncin değerini okumak çok
kolaydır ancak renk kodları ile kodlanmış bir direnci
okumak için renk kodlarının anlamlarını bilmek gerekir.
Genellikle dirençler üzerinde 4 veya 5 adet renk
bandı bulunur. Bu renkler direnç üzerine kodlanırken
renkler direncin bir tarafına daha yakın olarak
yerleştirilir. Değer okuması yaparkende renk bandının
kenara en yakın olanından başlamak gerekir. Aşağıdaki
şekiller 4 ve 5 renk ile kodlanmış bir direncin
görüntüsünü vermektedir.
Dikkat ederseniz renkler sol taraftaki uca daha
yakındır ve okumaya bu sol tarafa en yakın renkden
başlanmalıdır. 4 renkli dirençlerde 1 nci ve 2 nci
bantlar sayıyı 3 ncü bant çarpanı ve 4 ncü bant ise
direncin toleransını verir.
5 renkli dirençlerde ise 1, 2 ve 3 ncü bantlar sayıyı
4 ncü bant çarpanı ve 5 nci bant ise toleransı verir. 5
bantlı dirençler genellikle daha hassas değerlere sahip
dirençlerdir ve özel devreler için imal edilirler.
Aşağıdaki tabloda ise renklerin rakamsal karşılıkları
verilmiştir. Dirençlerde tolerans değeri olarak
kullanılan renk kodları o direncin hassasiyetini verir.
Örneğin tolerans değeri olarak gümüş rengi kullanılmış
ise o direnç +/- %10 toleransa sahiptir ve üzerine
kodlanan değerin %10 üzeri veya %10 altında olabilir
demektir. Tolerans renginden hemen önce gelen renk kodu
ise çarpan değerini verir. Bu değer kendisinden önce
gelen sayı renk kodlarının çarpılacağı değeri verir.
Çarpan renk kodundan önce gelen bütün renk kodları ise
sayı değeridir. Bu renklerin karşılık geldiği rakamlar
yan yana konur ve çarpan rengi ile çarpılarak direncin
değeri bulunur.
Örnek :
1.Renk = Kahverengi
2.Renk = Siyah
3.Renk = Kırmızı
4.Renk = Altın
Sayı değeri olarak kahverengi 1, Siyah 0 olduğuna
göre sayı değeri 10, çarpan rengi olan 3. Renk kırmızı
olduğuna göre çarpan değeri 100'dür. Bu durumda direncin
değeri 10 x 100 = 1000 Ohm yani 1 Kohm'dur. Tolerans
rengi olan 4. Renkde altın rengi olduğuna göre direnç
+/- % 5 toleransa sahiptir. Yani değeri 950 ohm
olabileceği gibi 1050 ohm'da olabilir.
Dirençler paralel veya seri olarak birbirine
bağlandıkları takdirde değerleri değişir. Birbirine seri
olarak bağlı bir direnç grubunun değeri tüm dirençlerin
değerlerinin toplamına eşittir.
Paralel bağlantıda ise işler tamamen değişmektedir.
Öncelikle bilinmesi gereken konu paralel bağlı dirençler
grubunun yeni değerinin gruptaki en küçük dirençten daha
küçük olacağıdır. Eğer paralel bağlanacak dirençlerin
tümünün değeri aynı ise oluşacak yeni değeri bulmak için
bir direncin değerinin toplam direnç sayısına bölünmesi
yeterlidir. Yani 3 adet 10 Kohm'luk direnç paralel
bağlandığında ortaya çıkacak olan yeni değer; 10/3=3.3
Kohm'dur.
Farklı değerlerdeki dirençler paralel olarak
bağlandığında ise sonucu bulmak için izlenecek yol şu
şekildedir; Öncelikle 1 sayısı tek tek paralel
bağlanacak tüm dirençlerin değerlerine bölünür, çıkan
değerler toplanır ve bu değer toplam direnç sayısı ile
çarpılır. Daha anlaşılır olması için bir örnekle
anlatmak gerekirse;
Örnek :
Paralel bağlanacak dirençler = 2.2 Kohm, 10 Kohm ve
100 Kohm olsun, Yapılacak işlemler sırası ile şöyle;
1 / 2.2 = 0.45
1 / 10 = 0.1
1 / 100 = 0.01
Bu değerleri birbirleriyle toplarsak;
0.45 + 0.1 + 0.01 = 0.56
Şimdi bu değeri toplam direnç sayısı ile çarparsak;
0.56 x 3 = 1.68 Kohm eder.
Resimde sırası ile sabit ve ayarlı bir direncin devre
çizimlerinde kullanılan şekli görülmektedir.
Sağlamlık Kontrolü :
Eğer bir direncin sağlamlığında şüphe ediyorsanız
veya üzerindeki değeri okuyamıyorsanız bu direnci ohm
metrenin uygun konumunda uçların yönü farketmeksizin
bağlarsanız ölçü aleti direncin değerini size
gösterecektir. Direnç değeri küçüldükçe ohm metrede de
düşük konum kullanılmalıdır.
